فصلنامه مولوی پژوهی
پیاپی 6 (زمستان 1384)

بسیاری ازآثارادبی کلاسیک پارسی را نباید صرفا از دیدگاه ادبی نگریست. این آثار،گذشته از وجوه ادبی و زیبایی شناختی، مملو از اندیشه های پیچیده اند که جز با تکیه برنظریه های دقیق و روش های جدید قابل کشف نخواهند بود. اسکندرنامه نظامی را نیز باید در زمره همین آثار دسته بندی کرد که اندیشه سیاسی ایرانشهری باستان، شاهستون آن است. اندیشه سیاسی ایرانشهری، درکنار زبان فارسی،آداب و رسوم اجتماعی و عرفان ایرانی اسلامی، یکی از عوامل مهم استمرار فرهنگ ایرانی ازدوران باستان تا سده های پس از ورود اسلام به ایران به شمارمی رود. جستجوی این اندیشه درآثار بزرگ زبان فارسی، و از جمله اسکندرنامه نظامی، نقش مهمی درشناخت فرهنگ وهویت ایرانی دارد. علاوه برآن، اندیشه سیاسی ایرانشهری دارای ویژگی های منحصربه فردی است که با جرح وتعدیلهایی هم اکنون نیز می تواند در تدوین یک نظریه سیاسی جدید متناسب با شرایط جامعه ایرانی مفید باشد.

این مقاله پژوهشی است درباره «نوستالژی (غم غربت) در شعر معاصر فارسی». این موضوع به عنوان یکی از رفتارهای ناخودآگاه فرد، در شعر «نادر نادرپور» بررسی شده است. پس از ریشه شناسی و تعریف این واژه با توجه به فرهنگها و بهره گیری از نظرات روان شناسان، به عوامل ایجاد غربت اشاره و در ادامه به ارتباط نوستالژی و خاطره پرداخته شده است. در بخش خاطره فردی به نوستالژی دوری از وطن به عنوان غم غربت و در بخش نوستالژی اجتماعی تحت عنوان شاعران و خاطره جمعی به دلتنگی شاعران برای اسطوره های ایران، با ذکر شواهد شعری پرداخته شده است.

”ختم الغرایب“کهن ترین نسخه شناخته شده مثنوی مشهور به”تحفه العراقین“خاقانی که متعلق به کتابخانه ملی اتریش است. این نسخه به تازگی شناخته شده است. این نسخه دارای ویژگی های خاصی است که به سبب آن ویژگی ها از تمام نسخه های موجود برتر است: وجود صورتهای اصلی و بدون تحریف بعضی از کلمه ها، وجود صورتهای درست و منطقی ابیات و...که در بعضی از موارد منحصر به این نسخه است. نسخه مذکور تنها نسخه ای است که دارای نام اصلی تحفه العراقین یعنی”ختم الغرایب“است.

تورانیان، قبایلی صحراگرد و بیابان نورد از تبار قوم آریا و هم نژاد با ایرانیان هستند.
با وجود اشتراک تبار ایرانیان و تورانیان، از زمان های بسیار دور حتی پیش از عصر فردوسی عده ای بر دوگانگی نژاد این دو، اصرار ورزیده اند و حتی کار به جایی رسیده است که برخی از بزرگان فرهنگ ایرانی از جمله حافظ و عده ای دیگر، تورانیان را به اشتباه هم نژاد با ترکان معرفی کرده و متعاقب آن در سالهای اخیر برخی بر پایه اندیشه های عمدتا غیرعلمی اندیشه پان تورانیسم را ترویج داده اند.
اگرچه دستمایه عمده صاحبان این نظر، ابیات شاهنامه است، از مطالعه دقیق شاهنامه و تطبیق آن با اوستا، چنین برمی آید که تورانیان با ایرانیان هم نژاد بوده اند و از دیگر سو هیچ ارتباطی بین «تورانیان» و «ترکان» وجود ندارد.
این مقاله با بررسی ابیات شاهنامه و متن اوستا، در پی روشنگری در تبار و هویت تورانیان بوده، سعی در اثبات این دو نظر دارد که:الف) تورانیان و ایرانیان از تبار مشترکی برخوردارند.
ب) ترکان هیچ پیوند مشترک و تبار یکسانی با تورانیان ندارند.

لطیفه ها به عنوان یکی از فراگیرترین انواع ادبی، بی شک پر کاربردترین آنها نیزمی باشند. لطیفه ها در زندگی روزمره مردم و در لابه لای گفتگوهایشان خلق و نقلمی شوند. لطیفه ها معمولا از دو بخش تشکیل شده اند:1 زمینه چینی؛2 نکته اصلی.”زمینه چینی“اطلاعاتی است که به مخاطب ارائه می شود و بستر را برای ضربه نهایی لطیفه که نکته اصلی نامیده می شود آماده می کند... در تحلیل ساختاری لطیفه ها با اندکی دقت می توان رد پای بسیاری از علوم ادبی را مشاهده کرد. در بسیاری از فنون بلاغی تفاوت بین معنای ادبی و معنای ظاهری می تواند باعث خلق شوخی شود. این بحث را در مباحث علم معانی نیز می توان بررسی کرد که ما در کنار دیگر بحثهای مرتبط با لطیفه ها، به آن پرداخته ایم.

ستاره شناسی و نجوم از ابتدای زندگی بشر هوشمند آغاز شد. یافته های باستانی مربوط به چهار هزار سال پیش این گفته را تایید می کند. شناخت انسانهای اولیه از گیتی و ستارگان بدون ابزارهای پیشرفته تکوین یافت. اما همین اندازه شناخت به وی آموخت که نظم و ترتیب خاصی در میان ستارگان و کواکب و گردش آنها برقرار است. پی آمد این شناخت انتساب بعضی احکام به ستارگان و کواکب و گردش آنها بود. انسانها به تدریج پنداشتند که بعضی از ستارگان و صور فلکی برحسب موقعیت شان در آسمان تاثیر خاصی در زندگی بشر می گذارند. این احکام به سیارات و کواکب نیز تعمیم داده شد. گردش کواکب در آسمان و مواضع آنها با ابزارهای ابداعی، به صورت جداولی (زیج) تدوین و اثرات آنها نیز به صورت طالع در زندگی انسانها مورد بحث قرار گرفت. و انسانها با توجه به وضعیت سیارات و ستارگان، سرنوشت اقوام را به صورت جمعی و انسانها را به صورت انفرادی پیشگویی کرده و حتی به پیش بینی حوادث طبیعی از جمله باران، سیل، باد، طوفان و زلزله پرداختند.
این مقاله نگرشی اجمالی به نجوم پس از اسلام در ایران داشته و احکام نجومی را در مورد حوادث و سوانح طبیعی برمی شمارد. و نهایتا موارد صدق و کذب تاریخی برخی از این احکام نیز در معرض دید خوانندگان قرار گرفته است